ရွဉ်တွမ်ႏ လုဲင်ႏနေးထာꩻခြိုꩻ
ရွဥ်သမဲင်ꩻ ခေတ်အစောဝ်းခိန်ႏ:လုဲင်ႏနေးထာꩻခြိုꩻ: လုဲင်ႏနေးထာꩻခြိုꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ တသွုံꩻတောဝ်းတွမ်ႏရွဥ်သွူ။ကွန်ႏတခြိုꩻတွမ်ႏဖြေꩻစာသားယို တဖြာꩻတွမ်ႏတဖြာꩻ လုဲင်ႏတောက်နေးဒျာႏလို့ဝင်ꩻသွူ။ယိုစားနောဝ်ꩻ နီလိုꩻသီးဖဝအစကထွာဒါႏ လုံးခေတ်လိုꩻမျိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏ ကပေါႏရီးရီးဝင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။
၉၀၀၀-၆၀၀၀BCF:လွူးထာꩻသောင်ꩻထာꩻသား လွူးထာꩻသောင်ꩻထာꩻသား,အလွူးအကိုတမုဲင်ꩻပါနွို့သော့ဟောင်းတဲ့ ဖိုးပနား၊ လွူးငါယင်း ဘဲ၊ ထာꩻသားငွဥ်ꩻဆွာꩻ(သစ်ကုလာꩻအုတ်)ယိုစားဖုံႏနောဝ်ꩻထွာဒျာႏ အရီးသွတ်ꩻတွမ်ႏအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ လုဲင်ႏတေားလို့ဝင်ꩻသွူ။ကထွိုင်ႏဆို့ꩻလုဲင်း ခြဲ့ꩻလုဲင်းဟံႏယာႏဖုံႏတဲင် ကလꩻလွဥ်ဒါႏ အဒီႏ၊အကောဝ်ႏ၊အရာႏဖုံႏယို လုဲင်ႏအံႏချာငါလို့ဝင်ꩻတခြိုꩻသွူ။
၁၂၀၀BCE:ရွဥ်ငွီႏပွုံႏစံႏ ကသွုံꩻပျုရီးရီးရွဥ်ငွီႏပွုံႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻသွူ။သမဲင်ꩻအကို ရွဥ်ငွီႏရုပ်ယိုကသွုံꩻပျုလွေꩻဒါႏနောဝ်ꩻ ခမ်းကူ၊ခမ်းထန်ꩻ အသောင်အရင်ꩻဖုံႏ တယ်ႏစွဥ်ႏဒျာႏအွိုး၂၀ရျာꩻစု အစောဝ်းခိန်ႏကာႏနောဝ်ꩻသွူ။အာဖရိကလိုꩻမျိုꩻယင်ကယ်ႏ အဝ်ႏသွုံပျုလွေꩻလဲဥ်းနေနေသွူ။မဥ်ႏထွားဗာႏသမဲင်ꩻအလꩻ ကသွုံꩻပျုရောင်ဒါႏရွဥ်ငွီႏရုပ်ယိုနောဝ်ꩻ ညတဲ့ညမွေးစွဥ်ႏ၊ အနေင်ႏနေးတဲ့ဆွာꩻမွေးထာꩻသွူ။
၁၀၀၀BCE:ပထမသွတ်ꩻရွဥ် ၁၀၀၀BCEအခိန်ႏရပ်နောဝ်ꩻ ခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻထူႏခြောႏတွမ်ႏကျေးနီတဲင်တွော့ꩻ မာꩻရွဥ်ငွီႏပသီႏ မာꩻနေးလုဲင်ႏပေါင်းစံႏပြာꩻနေးစားသွူ။ယိုနောဝ်ꩻတဲ့ နီလိုꩻသီးဖြောင်းလောင်း အောဝ်ႏဒေါ့ꩻရောင် အစောဝ်းသွတ်ꩻအရီးသွတ်ꩻ ရွဥ်အသပျာꩻနောဝ်ꩻသွူ။ရွဥ်ရုပ်ပွုံႏစံႏနောဝ်ꩻ ဗွိုန်နုဲင်းဒျာႏ နꩻ၊ ဂေါ်ပျား၊ ကသွုံꩻတယ်ႏအွဥ်ရီးဝင်ꩻနောဝ်ꩻ ခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻဒျာႏနေနေသွူ။
၈၀၆BCE:ရွဥ်စေးလာႏ ရွဥ်စေးလာႏကပေါႏရီးရီးသွတ်ꩻနောဝ်ꩻ ခယ်ႏခမ်းဒျာႏသွူ။နေင်ႏငတ်ꩻရျာꩻအစောဝ်းခိန်ႏခါႏနောဝ်ꩻ ရွဥ်စေးလာႏယို ခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻအောဝ်ႏထုတ်ထေစလဲဥ်း၊ အောဝ်ႏ(၉)ရျာꩻစုဗꩻတွိုႏစွဥ်ႏ(၁၅)ရျာꩻစုBCEသွူ။နောဝ်ꩻထွူတွော့ꩻ (၁၄၅၅)ဗာႏ အစပဲင်ꩻနောဝ်ꩻ ခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻကသွုံꩻပျုဒါႏ ရွဥ်စေးလာႏနောဝ်ꩻ လꩻလဲဥ်းသွူနေင်ႏပေါင်ꩻအရျာꩻနေးစားသွူ။
၅၀၀BCE:ခေတ်အရီးလွို ရွဥ်အသပျာꩻ ခယ်ႏလိုꩻမျိုꩻအထန်ႏ,ပထမသွတ်ꩻသွတ်ꩻ ရွဥ်အသပျာꩻယို မာꩻဒျာႏတွမ်ႏရွဥ်ယာႏစဲစ်စဲစ်သွူ။ကထွိုင်ႏညလွဥ်နောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးမာꩻပွုံႏစံႏအမျိုꩻမျိုꩻတဲင် ဒင်ႏပါဒပ်ပါခန်းတွမ်ႏတံဆိပ်ꩻသွူ။ရွဥ်အသပျာꩻကပေါႏရီးရီးသွတ်ꩻနုဲင်ႏငံႏနောဝ်ꩻ တူရကီခမ်း၊ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻမꩻ ကွဲသွုံꩻသွုပ်ငါငါလွတဲင် စွစ်ꩻခန်းဒျာႏကမ္ဘာႏနောဝ်ꩻသွူ။တန်ႏဖိုꩻကတန်ငါႏ ရွဥ်အသပျာꩻယို မာꩻတွမ်ႏခံꩻယာႏ၊ ရွဥ်ယာႏနောဝ်ꩻသွူ။
၂၁ရျာꩻစု ခေတ်ဟန်ႏသနီꩻ ရွဥ် ခေတ်နုဲင်းဟန်ႏသနီꩻနောဝ် ဝင်ꩻတလုဲင်ႏနေးတောဝ်းဒွုမ် တွမ်ႏတခြိုꩻ၊ ဖြေꩻစာကူႏကားနေးဒျာႏ တွမ်ႏရွဥ်စေးလာႏနောဝ်ꩻသွူ။ရွဥ်စနစ်ယိုနောဝ်ꩻ ကွဲပြောင်ꩻပြောင်ꩻသဲင်ꩻ၊ ခေတ်သမ်းအောဝ်ႏထင်ႏကီကီတဲင်တွော့ꩻ ပေါ်လီမာစေးလာႏရွဥ်ယို မဥ်ႏထွားဒျာႏသြစတြေးရီးယားခမ်းနောဝ်ꩻ မာꩻနေးဒျာႏဘဏ်မတ်စုနေးသွူ။စက်ခေတ်တဲင် ကွဲညညနောဝ်ꩻ မာꩻလွလွဥ်စွဥ်ႏ အီလက်ထရွန်းနစ်ရွဥ် ရွဥ်ကဒ်၊ ရွဥ်ဂဏန်ꩻနေးစား၊ မိုခရိုချိပ်တွမ်ႏ အင်တာနက်နေးစားသွူ။ ကမဲဥ်ဒေါ့ꩻနယ် မဲဥ်ဖေႏသေနောဝ်ꩻ တွမ်ႏကွန်ႏတခြိုꩻ လုဲင်ႏချာငါဗာႏဒွုမ်လို့ဝင်ꩻဖုံႏ၊ နီလိုꩻသီးခွုမ်ထွူႏ တေားလယ်ႏချာငါအာဗာႏဒွုမ် တွမ်ႏအသပျာꩻတဲ့နောဝ်ꩻ၊ တွမ်ႏရွဥ်စေးလာႏတဲ့နောဝ်ꩻ အယိုꩻမွေးငါႏသွူ
ကပြန်ႏထန်ႏလိတ်အုပ်ကိုနောဝ်ꩻတဲ့:သပြေအွတ်ရွီးပညာႏရေꩻ (Thabyay Education Foundation ), အခေႏခံႏစီꩻပွာꩻရေꩻလိတ်အုပ်(Basic Economic ,လိတ်မဲ့ငါ(၈)