Adaptasyon (Çevreye Uyum)

Varyasyon

Dünya üzerinde birbirinden farklı birçok canlı türü bulunmaktadır. Aynı zamanda aynı türe ait bireyler arasında da farklılıklar bulunur. Örneğin yeryüzünde yaşayan 7,6 milyara yakın insandan, birbirine tümüyle benzeyen iki insan bulmak neredeyse imkânsızdır. Tür içinde görülen bu değişikliklere varyasyon veya çeşitlilik denir. Ortak bir atadan gelen, çiftleştiğinde verimli döl oluşturan bireyler aynı türdendir. Örneğin tüm insanlar aynı türdendir.

Tür içinde bu değişikliklere sebep olan birkaç unsur vardır. Bunlar mayoz sırasında meydana gelen parça değişimi, döllenme ve mutasyonlardır. Bu varyasyonların bazıları yavru bireylere aktarılırken bazıları aktarılmaz. Bunun sebebi ise varyasyonların sadece eşey hücrelerinde meydana gelirse sonraki nesillere aktarılabiliyor olmalarıdır. Örneğin mayozda gerçekleşen parça değişimi ile farklılaşan genler üreme hücreleriyle yavru bireylere aktarılır.

Vücut hücrelerinde meydana gelen varyasyonlar mutasyonun olduğu bireyde kalır ve aktarılamaz. Çevrenin etkisiyle de bireylerde varyasyon gözlemlenebilir. Bu tür değişiklikler bireyin DNA’sını değil, sadece dış görünüşünü etkiler ve kalıtsal değildir, yani nesilden nesile aktarılmaz. Örneğin, çuha çiçeği 25 - 35 °C sıcaklıkta beyaz çiçek rengine sahipken 15 - 25 °C sıcaklıkta kırmızı çiçek rengine sahiptir. Yazın tatile giden bir bireyin ten rengi koyulaşırken kışın tekrar eski hâline döner. Dişi arılar doğduklarında aynı özelliklere sahiptir. Fakat arı sütü ve bal ile beslenen dişi arılar kraliçe arı olurken; polenle beslenen dişi arılar işçi arı olurlar. Bunlar, kalıtsal olmayan varyasyonlara örneklerdir.

Doğal Seçilim

Canlılar doğdukları andan itibaren yaşamlarını sürdürebilmek için besine, korunmak için barınağa, nesillerini devam ettirmek için de uygun eşe ve uygun çevre koşullarına ihtiyaç duyar. Bu koşullar da farklı ve aynı türler arasında rekabete neden olur. Farklı türler arasında bir de av avcı ilişkisi bulunur.

Tüm bu durumlara karşı üstün gelebilmek için canlıların ortam şartlarına uyum sağlayacak varyasyonlara ihtiyacı vardır. Bireyin ortam şartlarına uyum sağlaması onun hayatta kalma şansını arttırır. Örneğin sanayileşmenin artmasıyla ağaçların gövdeleri açık renkten daha koyu bir renge dönüşmüştür. Bu durumda üzerinde yaşayan güve kelebeklerinin renklerini etkilemiştir. Sanayileşmeden önce beyaz renkli güve kelebekleri avcıları tarafından daha az fark edildikleri için hayatta kalmaları kahverengi güve kelebeklerine göre daha fazlayken, sanayileşmeden sonra kahverengi güve kelebeklerinin birey sayısı, beyaz güve kelebeklerine göre daha fazla olmuştur.

Kısaca kalıtsal varyasyonlarla elde edilen özellikler bireye fayda ya da zarar sağlayabilir. Bunun sonucunda da çevreye uyum sağlamış olanlar yaşamına devam ederken, diğerleri nesillerini devam ettiremez. Bu sürece doğal seçilim denir.

Adaptasyon (Uyum)

Çevre koşullarına daha iyi uyum sağlayan bireyler bu özelliklerini yavrularına aktarır ve onların da hayatta kalma şansını artırır. Bu özelliklere sahip bireyler toplulukta zamanla çoğaldıkça topluluk, çevre ve yaşam koşullarına daha uyumlu hâle gelir. Canlıların belirli bir ortamda yaşama ve üreme şansını arttıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon veya uyum denir.

Adaptasyon Örnekleri

Develer çöl ikliminde yaşayan canlılardır. İstedikleri zaman su ve besine ulaşma imkanları kısıtlı olduğu için hörgüçlerinde yağ ve su depolarlar. Bir diğer özellikleri ise kirpiklerinin uzun, kulaklarının kıllı yapıda olmasıdır. Bu sayede çölde yaşanan kum fırtınalarından gözlerini ve kulaklarını koruyabilirler.

Kaplanlar ve aslanlar keskin diş ve çene yapısına sahip olduğundan yakaladıkları avın kaçmasına engel olabilir ve avlarını rahatlıkla yiyebilirler.

Tırpana balığının kuyruğu elektrikli yapıdadır. Elektrik vererek düşmanlarına karşı kendini koruyabilirken aynı zamanda da çiftleşme için bir cazibe oluşturarak üreme şansını artırmaktadır.

Yarasalar karanlık ortamda yaşadıkları için sese daha duyarlı hâle gelmişlerdir ve yönlerini de bu sayede bulurlar.

Ilıman bölgelerde yaşayan bitkiler geniş yaprakları sayesinde terlemeyi arttırırken, kurak bölgelerde yaşayan bitkiler dar ve küçük yaprakları sayesinde su kaybını önlerler.

Böcek kapan bitkisinin böcek türlerini çekmek için daha renkli ve hoş kokulu çiçeklere sahip olması onun yaşama şansını artırır.