Ngữ văn 7/Bài ca nhà tranh bị gió thu phá

Tìm hiểu chung

Tác giả

- Đỗ Phủ (712 -770)

- Tự là Tử Mĩ, hiệu Thiếu Lăng- Quê Hà Nam.

- Làm quan trong một thời gian ngắn.

- Con đường thi cử lận đận → Sống trong đau khổ bệnh tật

- Nhà thơ hiện thực vĩ đại đời Đường của Trung Quốc

- Được mệnh danh là “Thi sử” và "Thi Thánh"

- Những tác phẩm của ông mang giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc

+ Giá trị nhân đạo: Tấm lòng yêu thương con người của tác giả.

+ Giá trị hiện thực: Nỗi khổ của tác giả và xã hội rối ren thời nhà Đường ở Trung Quốc.

Tác phẩm

- Năm 760 được bạn bè dựng cho ngôi nhà tranh bên cạnh khe Cán Hoa phía tây thành đô, Nhà vừa dựng xong được mấy tháng bị gió thu phá nát.

- Thể thơ: Thơ tự do cổ thể (ra đời trước đời Đường: vần, nhịp, câu, chữ đều khá tự do, phóng khoáng).

- Bố cục: Chia làm 4 phần

+ Phần 1: Cảnh nhà tranh bị gió thu phá

+ Phần 2: Cảnh cướp giật khi nhà bị gió thu phá

+ Phần 3: Cảnh đêm trong nhà bị tốc mái

+ Phần 4: Ước vọng của nhà thơ

- Phương thức biểu đạt: Miêu tả, tự sự và biểu cảm

+ Khổ 1: Tự sự và miêu tả

+ Khổ 2: Tự sự kết hợp biểu cảm

+ Khổ 3: Miêu tả kết hợp biểu cảm

+ Khổ 4: Biểu cảm trực tiếp

Đọc - hiểu văn bản

Cảnh nhà tranh bị gió thu phá

“Tháng tám, thu cao, gió thét già,

Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta.

Tranh bay sang sông rải khắp bờ,

Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,

Mảnh thấp quay lộn vào mương sa.”

- Thời gian: chiều tối

- Cảnh trời: gió thét già

- Cảnh nhà: bị cuộn mất ba lớp tranh

- Hình ảnh: tranh bay rải khắp, mảnh cao treo tót, mảnh thấp quay lộn

→ Cảnh tượng tan tác, tiêu điều

Cảnh cướp giật khi nhà bị gió thu phá

“Trẻ con thôn nam khinh ta già không sức,

Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật,

Cắp tranh đi tuốt vào lũy tre

Môi khô miệng cháy gào chẳng được,

Quay về chống gậy lòng ấm ức!”

- Cảnh: trẻ con nhè trước mặt, xô cướp giật, cắp tranh đi tuốt

- Tâm trạng: đau xót, ấm ức, bất lực, cay đắng cho thân phận và cho những người cùng khổ.

→ Đau đớn trước cảnh xã hội loạn lạc, vô đạo

Cảnh đêm trong nhà bị tốc mái

“Giây lát, gió lặng, mây tối mực,

Trời thu mịt mịt đêm đen đặc.

Mền vải lâu năm lạnh tựa sắt,

Con nằm xấu nết đạp lót nát

Đầu giường nhà dột chẳng chừa đâu

Dày hạt mưa, mưa, mưa chẳng dứt.

Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê

Đêm dài ướt át sao cho trót?”

- Ngoài trời: gió nổi lên từ chiều, đêm mưa đổ xuống và kéo dài

- Trong nhà: bao nhiêu nỗi khổ tập kích nhà thơ

+ Nhà dột nát

+ Ướt, lạnh

+ Con quấy khóc

+ Nỗi lo vì loạn lạc

- Miêu tả: Ngủ trong mưa lạnh, trong bóng tối

- Biểu cảm: Buồn rầu, lo lắng vì cảnh nhà và cảnh đời

→ Cảm nhận được nỗi khổ cùng cực.

Ước vọng của nhà thơ

“Ước được nhà rộng muôn ngàn gian,

Che khắp thiên hạ kẻ sĩ nghèo đều hân hoan,

Gió mưa chẳng núng, vững vàng như thạch bàn!

Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt,

Riêng lều ta nát chịu chết rét cũng được”

- Ước mơ: có ngôi nhà rộng muôn ngàn gian và thật vững chắc cho kẻ sĩ nghèo.

- Thán từ “Than ôi”

→ Ước vọng khó thành vì xã hội bế tắc

⇒ Ngời sáng tấm lòng nhân đạo cao cả của nhà thơ

⇒ Biểu cảm trực tiếp: Mơ ước dám xả thân vì người khác.

Tổng kết

Nghệ thuật

- Sử dụng kết hợp các yếu tố tự sự, miêu tả và biểu cảm

- Vận thơ linh hoạt, sinh động

- Bút pháp hiện thực, tái hiện lại những chi tiết, các sự kiện, sự việc nối tiếp nhau, từ đó khắc họa bức tranh về cảnh ngộ những người nghèo khổ

Nội dung

- Nỗi khổ của bản thân nhà thơ khi căn nhà bị gió thu phá

- Giá trị nhân đạo: Vượt lên trên bất hạnh cá nhân, bộc lộ khát vọng cao cả, tấm lòng vị tha vì muôn người của bậc thi thánh.

- Sự thấm thía sâu sắc nỗi thống khổ của người nghèo.

- Mơ ước về ngôi nhà rộng vững chắc che chở cho người nghèo.

- Niềm vui của bản thân trước sự hân hoan của người nghèo khổ có nhà.

- Giá trị hiện thực: Phê phán hiện thực đen tối, bất công của xã hội hiện thực đương thời.

- Bằng cách sử dụng đan xen các yếu tố tự sự, miêu tả và biểu cảm, bài thơ tái hiện lại tình cảnh nghèo khổ của chính tác giả.

- Qua đó khái quát hiện thực cuộc sống của lớp người nghèo khổ trong xã hội Trung Quốc lúc bấy giờ.

Ý nghĩa văn bản

- Qua bài thơ, Đỗ Phủ không chỉ đơn thuần miêu tả nỗi thống khổ của bản thân mà còn thể hiện tư tưởng cao cả, đó là: khẩn thiết yêu cầu thay đổi hiện thực đen tối.

- Lòng nhân ái vẫn tồn tại ngay cả khi con người phải sống trong hoàn cảnh nghèo khổ cùng cực.

Tham khảo

• SGk Ngữ văn 7 tập 1, NXB Giáo dục, 2019