Tôn chỉ Khổng giáo

Nền tảng Khổng giáo

Khổng giáo đặt nền tảng trên Đạo đức , Lễ nghỉa , Giáo dục , Chính trị .

Đạo đức

Đạo Tu thân

Khổng Tử chú trọng Đạo Tu thân

Tu thân, Tề gia, Trị quốc, Bình Thiên hạ" nghỉa là chú trọng vào việc tu dưỡng đạo đức cá nhân , chăm sóc gia đình, cai trị quốc gia , thâu phục thiên hạ

Để đạt được mục đích này , Ông nhấn mạnh vào tiêu chuẩn Ngũ thường

Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín nghỉa là Yêu thương , Tôn trọng , Kính nể , Tín cẩn , Thông suốt

Đức Ngũ thường

Khổng tử đặt ra tiêu huẩn Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín để mọi người phải noi theo

Nhân . Thương yêu mọi người như thương yêu chính mình
Nghĩa . Tôn trọng, kính nể mọi người
Lễ . Kính trọng, lễ phép với mọi người
Tín . Tín cẩn có uy tính với mọi người
Trí - Thông minh có hiểu biết về người

Tom lai,

Tu dưỡng bản thân thì đạo đức được xác lập.

Tôn trọng hiền tài thì không bị mê hoặc, ngu tối.

Yêu quý thân tộc thì chú bác, anh em không oán hận.

Kính trọng đại thần thì công việc ít phạm sai lầm.

Săn sóc quần thần thì kẻ sĩ tận lực báo đáp.

Quan tâm đến dân thì dân chúng thực hiện tốt mọi điều bề trên đề ra.

Khuyến khích bách nghệ phát triển thì vật dụng, hàng hóa buôn bán đủ đầy, sung túc.

Trọng đãi người nước ngoài đến nước mình làm ăn sinh sống thì bốn phương quy thuận.

Vỗ về chư hầu thì khắp thiên hạ sẽ kính phục.

Lễ nghĩa

Nhân cách

Trong cách đối xử giửa người và người , Khổng tử cho rằng

Không làm gì cho người , nếu không muốn người làm lại cho mình - (Kỷ sở bất dục vật thị ư nhân ) .

Lễ nhạc

Khổng Tử cũng nhấn mạnh trên cái mà ông gọi là "Lễ và Nhạc" coi hai thứ đó là những trụ cột của sự cân bằng cho trật tự xã hội và sự hài hòa xã hội.

Giáo dục

Khổng Tử đã đưa ra hệ thống các phương pháp giáo dục, phát huy tính năng động, tích cực và sáng tạo của người học. Để đào tạo ra những con người lý tưởng, Khổng Tử đã đề xuất một hệ thống phương pháp giáo dục khá chặt chẽ, với những kiến giải sâu sắc. Khổng Tử đã sử dụng nhiều phương pháp dạy học rất độc đáo, có thể khái quát lại gồm:

Phương pháp "đối thoại gợi mở" - Đối thoại vấn đáp

Giảng dạy bằng cách trao đổi giữa thầy và trò, giữa người dạy và người học nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo và khoa học, khả năng tư duy của người học. Ông nói - Kẻ nào chẳng phấn phát lên để hiểu thông, thì ta chẳng giúp cho hiểu thông được. Kẻ nào chẳng ráng lên để tỏ ý kiến mình, thì ta chẳng khai phát cho được. Kẻ nào đã biết rõ một góc, nhưng chẳng chịu căn cứ vào đó để biết luôn ba góc kia, thì ta chẳng dạy kẻ ấy nữa.

Phương pháp học hành đi đôi

Theo Khổng tử , học phải đi đôi với hành . Học để có kiến thức có hiểu biết trước rồi sau đó đem hiểu biết vận dụng vào trong cuộc sống thường ngày. Ông nói Người quân tử trước học văn chương (như Kinh Thi, Kinh Thư) đặng mở rộng trí thức của mình . Kế đó, người nương theo lễ giáo mà kiềm giữ lấy nết mình; nhờ vậy mà khỏi trái đạo lý. - (Quân tử bác học ư văn; ước chi dĩ lễ; diệc khả dĩ phất bạn hỹ phù).

Phương pháp "ôn cũ biết mới" - Ôn cố tri tân

Thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng , ôn lại những gì đả học và tiếp thu những kiến thức mới . Ông thường nhắc rằng: "Người nào ôn lại những điều đã học, do nơi đó mà biết thêm những điều mới, người đó có thể làm thầy thiên hạ đó - (Ôn cố nhi tri tân, khả dĩ vi sư hỹ)".

Theo Khổng Tử, muốn tiến bộ người học phải luôn cố gắng nỗ lực, siêng năng trau dồi tri thức cho mình, phải luôn cầu tiến, vượt lên. Người học nhất định phải có thái độ khách quan trong học tập, không được vị kỷ tư dục, võ đoán, cố chấp, tự phụ chủ quan -

Vô ý, vô tất, vô cố, vô ngã.

Trong quá trình giáo dục, Khổng Tử nhấn mạnh

Tôn kín thầy và tôn trọng đạo (Tôn sư trọng đạo)

Cả thầy và trò đều phải có nghĩa vụ với nhau. Trò phải tôn kính thầy, dẫu sau này có thành đạt, quyền cao chức trọng đến đâu chăng nữa cũng không được bỏ rơi lễ nghĩa, vẫn luôn phải cung kính thầy. Ngược lại, người thầy thì phải có tư cách mẫu mực để làm gương cho trò. Người thầy có can trực, đạo đức, như thế mới có thể đào tạo nên những học trò hữu ích cho đất nước.

Chính trị

Dân chủ

Khổng giáo chủ trương

Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh . Pha?i quý trọng dân . rồi nghỉ đến chuyện đất nước, sau cùng mới đến vua.

Nho giáo nguyên thủy muốn xây dựng xã hội hài hòa, thiết lập quan hệ tốt đẹp giữa người cai trị và dân chúng, đào tạo ra người lãnh đạo tài đức chứ không phải là công cụ của giai cấp thống trị bảo vệ chế độ chính trị của họ, thậm chí Nho giáo rất gần với tư tưởng về nhà nước dân chủ.

Đạo đức

Trong khi ủng hộ ý tưởng về một vị Hoàng đế đầy quyền lực, các triết lý của Khổng Tử chứa đựng một số yếu tố hạn chế sự lạm quyền của những nhà cai trị. Theo ông người cầm quyền phải có đạo đức, đặt nhân nghĩa lên hàng đầu và đặt lợi ích của dân chúng cao hơn lợi ích bản thân. Tư tưởng chính trị Khổng Tử dựa trên tư tưởng đạo đức của ông. Ông cho rằng chính phủ tốt nhất là chính phủ cai trị bằng Lễ nghĩa và đạo đức chứ không phải bằng vũ lực và mua chuộc.

Nho giáo nguyên thủy muốn xây dựng xã hội hài hòa, thiết lập quan hệ tốt đẹp giữa người cai trị và dân chúng . Đào tạo ra người lãnh đạo tài đức chứ không phải là công cụ của giai cấp thống trị bảo vệ chế độ chính trị của họ . Quan niệm Khổng giáo rất gần với tư tưởng về nhà nước dân chủ

Trong cuốn Luận Ngữ, Khổng Tử tự coi mình là một "người truyền đạt lại cái đã có mà không phát minh ra thứ gì khác".
Ông rất nhấn mạnh trên tầm quan trọng của sự học, và chương mở đầu Luận Ngữ cũng đề cập tới việc học.
Sự giáo hóa của Khổng Tử chủ yếu là làm sao cho sáng tỏ cái đức sáng của con người, chớ không đặt trọng tâm vào sự truyền thụ kiến thức.
Khổng Tử coi việc dạy học là để mưu cầu lợi ích cho dân chứ không phải để mưu lợi cá nhân.
Khổng Tử chú trọng "Tu thân, Tề gia, Trị quốc, Bình Thiên hạ" nghỉa là chú trọng vào việc tu dưỡng đạo đức cá nhân trước tiên, sau đó nuôi dưỡng gia đình, rồi mới đến cai trị thiên hạ bằng lòng nhân từ . Để đạt được mục đích này , Ông nhấn mạnh vào tiêu chuẩn Ngũ thường: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín theo tôn chỉ Không làm gì cho người , nếu không muốn người làm lại cho mình - Kỷ sở bất dục vật thị ư nhân
Khổng Tử cũng nhấn mạnh trên cái mà ông gọi là "Lễ và Nhạc", coi hai thứ đó là những trụ cột của sự cân bằng cho trật tự và sự hài hòa.

Tư tưởng của Khổng Tử vẫn còn được lưu truyền và phát huy đến tận ngày nay là do ở tinh thần đam mê học hỏi và thái độ nghiêm túc đối với việc học của Khổng Tử.

Mục tiêu của Nho giáo nguyên thủy

Đạo học lớn (Đại Học) cốt để phát huy đức sáng, đức tốt đẹp của con người, đổi mới khiến lòng dân bỏ cũ theo mới, bỏ ác theo thiện, khiến mọi người đạt đến mức độ đạo đức hoàn thiện nhất. Có hiểu được phải đạt đến mức độ đạo đức hoàn thiện nhất thì mới kiên định chí hướng. Chí hướng kiên định rồi, tâm mới yên tĩnh. Tâm yên tĩnh rồi, lòng mới ổn định. Lòng ổn định rồi, suy nghĩ sự việc mới có thể chu toàn. Suy nghĩ sự việc chu toàn rồi, mới có thể xử lý, giải quyết công việc được thỏa đáng. Vạn vật đều có đầu đuôi , gốc ngọn. Vạn sự đều có bắt đầu và kết thúc. Biết làm cái gì trước cái gì sau, tức là đã tiếp cận nguyên tắc của đạo rồi

Người quân tử vừa ra sức coi trọng đạo đức vốn có của mình, vừa ra sức chăm lo học tập , vừa phấn đấu đạt đến tầm rộng lớn của đạo, vừa nắm hết chỗ tinh vi tận cùng của đạo. Muốn có được đạo đức cao minh, phải thông hiểu đạo lý , ôn tập những kiến thức đã biết, thu hoạch thêm những kiến thức mới . Khi ở ngôi cao không kiêu ngạo, khi làm kẻ dưới chẳng dám gây điều trái nghịch bất chấp lễ nghĩa. Khi nước có đạo, người quân tử có thể ra giúp nước, nghĩ mưu kế để khiến nước nhà hưng thịnh. Khi nước không có đạo, người quân tử có thể dựa vào trí sáng suốt của mình, tránh cho mình khỏi bị tai ương họa hại .

Đạo đức lớn được thực hành thì thiên hạ là của chung. Kén chọn kẻ có tài đức ra làm việc. Giảng giải điều tín nghĩa, sửa trị điều hoà mục. Cho nên mọi người không riêng thân cha mẹ mình, không riêng yêu con cái mình, khiến người già cả có chỗ sử dụng năng lực, các thiếu niên được nuôi dạy khôn lớn. Thương người goá bụa, thương kẻ mồ côi và những người già không nơi nương tựa. Người tàn tật phải có chỗ nuôi dưỡng, con trai đều có nghề nghiệp, con gái đều có chồng con. Như vậy thì của cải vứt bỏ dưới đất cũng không ai nhặt mà cũng không cần thiết phải cất giữ cho riêng mình. Còn về năng lực thì e không có cách gì để thi thố mà không cần phải giữ làm của riêng. Do đó mọi âm mưu đều bị mai một mà không thể xảy ra, mọi hành vi trộm cắp, gây rối, giặc cướp đều không thể nổi dậy, cửa ngõ không cần đóng. Như thế gọi là Đại đồng. .

Giáo lý Tu thân, Tề gia , Trị quốc , Bình thiên hạ