Lịch sử 9/Các nước Mĩ La-tinh

Những nét chung

Khái quát về khu vực Mĩ La-tinh

- Mĩ La-tinh là một khu vực rộng lớn trải dài từ Mê-hi-cô (ở Bắc Mĩ) toàn Trung và Nam Mĩ. Bao gồm 20 nước cộng hòa với số dân khoảng 600 triệu. Là vùng đất mới được phát hiện từ cuối thế kỉ XV, rất giàu về nông sản và khoáng sản.

- Thành phần dân cư ở Mĩ La-tinh rất đa dạng, bao gồm người di cư từ châu Âu tới, thổ dân da đỏ, những người từng là nô lệ được đưa đến từ châu Phi.

- Đa số nhân dân Mĩ La-tinh nói tiếng Tây Ban Nha, trừ Bra-xin nói tiếng Bồ Đầu Nha. Chịu ảnh hưởng văn hóa Tây Ban Nha và nhiều nước châu Âu khác, cùng với sự hòa nhập các nền văn hóa châu Phi và thổ dân da đỏ. Tôn giáo ở Mĩ La-tinh chủ yếu là Thiên chúa giáo.

- Đầu thế kỉ XIX, nhân dân các nước Mĩ La-tinh đã đứng lên đấu tranh chống lại ách thống trị của Tây Ban Nha và giành được độc lập.

- Trước Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh lại trở thành thuộc địa kiểu mới hoặc phụ thuộc vào Mĩ.

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh phát triển mạnh mẽ (được gọi là “Đại lục núi lửa” mở đầu bằng cuộc cách mạng Cuba 1959).

- Nhân dân các nước Mĩ La-tinh đã khởi nghĩa vũ trang lật đổ chính quyền độc tài phản động thân Mĩ, thành lập chính phủ dân tộc, dân chủ.

Các giai đoạn phát triển của phong trào giải phóng dân tộc

* Từ năm 1945 đến năm 1959

Phong trào đấu tranh nổ ra hầu hết các nước trong khu vực, dưới nhiều hình thức:

- Bãi công của công nhân (Chi-lê).

- Nổi dậy của nông dân (Pê-ru, Ê-cua-đo, Bra-xin).

- Khởi nghĩa vũ trang (Pa-na-ma, Bô-li-vi-a).

- Đấu tranh nghị viện (Goa-tê-ma-la, Ác-hen-ti-na).

* Từ năm 1959 đến cuối thập kỉ 80

Cách mạng Cuba thắng lợi đánh dấu bước phát triển mới của phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh. Từ đó khu vực Mĩ La-tinh trở thành “Đại lục núi lửa”.

* Từ cuối thập kỉ 80 đến nay

Lợi dụng sự biến động lớn diễn ra ở Đông Âu và Liên Xô, Mỹ mở những cuộc phản kích chống lại phong trào giải phóng dân tộc ở khu vực Mĩ La-tinh. Phong trào đấu tranh đứng trước nhiều khó khăn và thử thách.

Công cuộc xây dựng đất nước

- Từ những nước thuộc địa và chậm phát triển đi lên, các nước Mĩ La-tinh đã thử nghiệm tất cả các mô hình kinh tế như chiến lược thay thế nhập khẩu chiến lược “Tự do đổi mới” với nội dung công nghiệp hóa hướng vào xuất khẩu, giảm vai trò nhà nước, tăng vai trò tư nhân, hoặc mô hình xây dựng đất nước theo chủ nghĩa xã hội như Cu Ba. Một số nước đã đạt trình độ phát triển khá cao như Mê-hi-cô, Ác-hen-ti-na, Bra-xin.

- Trong công cuộc xây dựng đất nước, các nước Mĩ La-tinh đã thu được một số thành tựu về kinh tế, xã hội. Nhưng từ đầu những năm 90 của thế kỉ XX, tình hình kinh tế, chính trị ở nhiều nước Mĩ La-tinh lại gặp khó khăn, căng thẳng, do Mĩ tăng cường chống lại phong trào cách mạng ở Grê-na-đa, Pa-na-ma, uy hiếp và đe dọa cách mạng Ni-ca-ra-goa, tìm mọi cách phá hoại chế độ Xã hội chủ nghĩa ở Cu Ba.

Cách mạng Cu Ba

Nguyên nhân bùng nổ

- Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Mĩ đã thiết lập ở Cu Ba chế độ độc tài quân sự do Ba-ti-xta đứng đầu làm tay sai cho Mĩ.

- Chính quyền Ba-ti-xta đã xóa bỏ hiến pháp tiến bộ, cấm các đảng phái chính trị hoạt động, giết hại, giam cầm hàng chục vạn người yêu nước. Không cam chịu ách thống trị của bọn độc tài, nhân dân Cu Ba đã vùng dậy đấu tranh.

Diễn biến cách mạng

- Ngày 26/7/1953, 153 thanh niên yêu nước dưới sự chỉ huy của luật sư trẻ tuổi Phi-đen Cát-xtơ-rô đã tấn công vào pháo đài Môn-ca-đa. Cuộc tấn công không giành được thắng lợi, nhưng mở đầu giai đoạn đấu tranh vũ trang để giải phóng đất nước.

- Ngày 25/11/1956, Phi-đen Cát-xtơ-rô cùng với 81 chiến sĩ yêu nước từ Mê-hi-cô trở về xây dựng căn cứ cách mạng ở vùng rừng núi phía Tây của Cu Ba.

- Dưới sự ủng hộ, giúp đỡ của nhân dân, lực lượng cách mạng đã lớn mạnh và phong trào lan rộng ra cả nước. Ngày 1/1/1959, chế độ độc tài Ba-ti-xta bị lật đổ, cách mạng Cu Ba giành được thắng lợi hoàn toàn.

Công cuộc xây dựng đất nước

- Chính phủ cách mạng Cu Ba do Phi-đen Ca-xtơ-rô đứng đầu đã tiến hành cải cách dân chủ.

- Tháng 4/1961, quân nhân Cu Ba đã đánh thắng đội quân đánh thuê của Mĩ đổ bộ vào bãi biển Hi-rôn, Chính phủ Cu Ba tuyên bố: Cu Ba tiến lên chủ nghĩa xã hội. Năm 1965, Đảng Cộng sản Cu Ba ra đời.

- Trong cuộc đấu tranh chống chế độ độc tài, giành chính quyền về tay nhân dân cũng như xây dựng đất nước (nhất là sau khi Liên Xô tan rã), nhân dân Cu Ba đã gặp vô vàn khó khăn, kể cả những thất bại ban đầu. Với khí phách hiên ngang của một dân tộc anh hùng, nhân dân Cu Ba dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Phi-đen Ca-xtơ-rô đã vượt qua mọi khó khăn, vững bước tiến lên.

- Sau hơn 40 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội, mặc dù bị Mĩ bao vây cấm vận, nhân dân Cu Ba vẫn giành được nhiều thắng lợi to lớn: kinh tế phát triển, trình độ văn hóa, giáo dục, y tế… được nâng cao.

Tham khảo

SGK Lịch sử 9 (trang 29, 30, 31, 32) - NXB Giáo dục Việt Nam ; Tái bản lần thứ mười lăm.